Endokrynologia

Nadczynność kory nadnerczy - zespół Cushinga

Nadczynność kory nadnerczy (zespół Cushinga) jest często występującym zaburzeniem hormonalnym. Jest jednym z najczęściej opisywanych schorzeń endokrynologicznych u psów, rzadziej występuje u kotów. Stanowi zespół objawów klinicznych wynikających z nadmiernego i długotrwałego oddziaływania na organizm zwiększonego stężenia glikokortykosteroidów (głównie kortyzolu) - hormonów produkowanych przez nadnercza.

Trochę fizjologii

Glikokortykosteroidy są to hormony biorące udział w metabolizmie węglowodanów, białek i tłuszczy oraz w procesach odpornościowych i adaptacyjnych. Posiadają silne działanie przeciwzapalne i przeciwalergiczne. Zmniejszają jednak poziom przeciwciał w organizmie obniżając w ten sposób odporność (powodują tzw. immunosupresję). Są one produkowane przez niewielkie, parzyste narządy, leżące w bliskim sąsiedztwie nerek - przez nadnercza (dokładnie przez ich obwodową część - korę). Wytwarzanie glikokortykosteroidów przez korę nadnerczy, tak jak większość hormonów produkowanych przez narządy wydzielania wewnętrznego, podlega sterowaniu z centralnego układu nerwowego. Odbywa się to poprzez wpływ hormonów tropowych (regulujących), powstających w przysadce mózgowej. Przysadka produkuje wiele takich hormonów, za pracę kory nadnerczy odpowiedzialna jest kortykotropina (ACTH). Z kolei wytwarzanie ACTH przez przysadkę regulowane jest przez kortykoliberynę (CRH), hormon podwzgórza - nadrzędnego narządu, mieszczącego się również w ośrodkowym układzie nerwowym. Zwiększenie stężenia kortyzolu we krwi powoduje zahamowanie czynności wydzielniczej zarówno przysadki jak i podwzgórza. W ten sposób na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego dochodzi do regulacji stężenia hormonów tzw. osi podwzgórzowo-przysadkowo-nadnerczowej (patrz schemat).
Jeśli na jednym z etapów mechanizm ten zawiedzie, dochodzi wówczas do zaburzeń hormonalnych m.in. do nadczynności kory nadnerczy.

Rodzaje

Nadczynność kory nadnerczy (inaczej hiperkortyzolemia, hiperadrenokortycyzm) może przyjmować różne formy.

U około 80-85% psów i kotów występuje przysadkowo-zależny hiperadrenokortycyzm (PDH). Wskutek nowotworzenia w przysadce - najczęściej opisuje się gruczolaki (czyli nowotwory łagodne) - dochodzi do nadmiernej produkcji ACTH i wskutek tego, zwiększonego wytwarzania kortyzolu przez nadnercza. Rzadziej mamy do czynienia z sytuacją, w której podwzgórze produkuje nadmierną ilość CRH, stymulując w ten sposób przysadkę do wzmożonej syntezy ACTH.
W pozostałych 15-20% przypadków spotykamy się z nadnerczowo-zależnym hiperadrenokortycyzmem (ADH). Dotyczy to sytuacji, w której mamy do czynienia z nadmiernym wydzielania kortyzolu przez nowotwór nadnerczy. Guzy nadnerczy to najczęściej gruczolaki (łagodne) i gruczolakoraki (złośliwe), występują one z jednakową częstotliwością.
Jatrogenna nadczynność kory nadnerczy może wystąpić, głównie u psów, w przypadku długotrwałego podawania glikokortykosteroidów w trakcie leczenia różnych jednostek chorobowych.

Według nomenklatury medycznej choroba Cushinga to wtórna nadczynność kory nadnerczy związana z gruczolakami przysadki, natomiast zespół Cushinga dotyczy zwiększonego stężenia kortyzolu we krwi spowodowanego pozostałymi czynnikami np. guzem nadnerczy.

Występowanie

Hiperadrenokortycyzm występuje u psów między 2-16 rokiem życia, zwykle w wieku 6-9 lat. U kotów w wieku 5 do 16 lat, średnio ok. 10 roku życia. Nie ma rasy szczególnie predysponowanej do wystąpienia choroby, ale zwiększone ryzyko wykazują: pudle, jamniki, boksery, owczarki niemieckie, niektóre terriery. Nie obserwowano różnic pomiędzy płciami, natomiast guzy nadnerczy częściej występowały u samic. Spotykane są one częściej u dużych ras, powyżej 20kg. U kotów także nie stwierdzono predyspozycji rasowej, wydaje się, że częściej chorują samice niż samce (ok. 60% przypadków).